مقایسه آمار کتابخوانی در ایران و جهان

ابراز نارضایتی رهبر معظم انقلاب از وضعیت کتاب در کشور در نخستین دیدار کتابداران و مسئولان نهادکتابخانه‌های عمومی کشور در 29 تیر ماه سال 1390،هشداری جدی بود که متأسفانه از سوی مسئولان رسمی و متصدیان حوزه‌ی کتاب، مورد توجه قرار نگرفت.

پژوهش خبری: یکی از شاخصه های ارزیابی رشد، توسعه و پیشرفت فرهنگی هر کشوری در عصر حاضر میزان مطالعه و کتابخوانی مردم آن مرز و بوم است. کشور تاریخی ما ایران اسلامی نیز از قدیم‌الایام تاکنون با داشتن تمدنی چندهزارساله و مراکز متعدد علمی، فرهنگی و کتابخانه های معتبر و علما و دانشمندان بزرگ با آثار ارزشمند تاریخی سرآمد دول و ملل دیگر بوده و در عرصه فرهنگ و تمدن جهانی بسان خورشیدی تابناک همچنان می درخشد.

مقام معظم رهبری آن دیدار مهم را، بهانه‌ای برای «تجدید مطلع» در حوزه‌ی کتاب خواندند و با بیان برخیآسیب‌ها و تهدیدهای مهم در این حوزه، پیشنهادهایی را نیز ارایه فرمودند. معظم‌له می‌فرمایند: با تلخى باید اعتراف کنیم که رواج کتاب و روحیه‌ى کتابخوانى در میان ملت عزیز ما که خود یکى از مشعل‌داران فرهنگ و کتاب و معرفت در طول تاریخ پس از ظهور اسلام بوده است، بسى کمتر از آن چیزى است که از چنین ملتى انتظار مى‌رود و این پدیده نیز مانند بیشتر پدیده‌هاى ناگوار در کشور ما، نتیجه‌ى فرمانروایى پادشاهان و فرمانروایان ظالم و فاسد و بى‌فرهنگ و بى‌سواد بر این کشور در دویست سال گذشته است.رهبر معظم انقلاب برای کتاب و کتابخوانی چنان اهمیتی قائل است که در پایگاه اطلاع‌رسانی ایشان صفحه ای با نام « کتاب» آغاز به کار کرده است.

اهمیت و جایگاه کتاب از دید نخبگان و حتی عوام در جوامع تا بدان حد بالاست که سازمان یونسکو، در مصوبه خود در سال 1991 میلادی، روز بیست و سوم آوریل (برابر با 3 اردیبهشت) هر سال را به عنوان روز «جهانی کتاب و حق مؤلّف» اعلام کرد. هدف از اختصاص روزی برای بزرگداشت کتاب و حق مؤلف، جلب توجه سازمان‌‏ها و انجمن‏ های دولتی و خصوصی به این آسان‏‌ترین و ارزان‏‌ترین روش کسب دانش، بیان احساس اندیشه و کهن‌‏ترین وسیله ارتباطی معنوی بشر است که به رغم ظهور و گسترش رسانه‏‌های پیشرفته و مدرن، هنوز هم وسیله‌‏ای مؤثر، جذاب، قابل دسترسی و جایگزین ‏ناپذیر است و می‏‌تواند بزرگ‏ترین عامل پیشرفت، گسترش دانش و فرهنگ و ایجاد دوستی و تفاهم بین ملت‏‌های جهان باشد.

باوجود اقدامات، تلاش ها و توصیه های صورت گرفته در حوزه کتاب و کتابخوانی در طول سال ها، همچنان شاهد بی مهری به کتاب و کتابخوانی در کشور هستیم تا جایی که هنوز هم نرخ سرانه مطالعه در کشور بین ارقام 2تا18 دقیقه در نوسان است.

سوال: آیا فعالیت های صورت گرفته در حوزه نشر و کتاب کافی نیست یا اینکه زیرساخت های فرهنگی و اجتماعی در حوزه کتاب از توسعه لازم برخوردار نشده اند؟

آمار نشر کتاب در ایران

در 6 ماه نخست سال1394 تعداد33هزار و886 عنوان کتاب در کشور ما منتشر شده که این آمار در 6 ماه نخست سال 1393 سی هزار و 288 عنوان بوده و بر این اساس نشر کشور با 12 درصد افزایش تعداد عناوین کتاب نسبت به 6 ماه نخست سال 1393 همراه بوده است. این در حالی است که شمارگان کتاب در همین مدت با 62 میلیون و 223هزار و778 عنوان کتاب یک درصد کاهش داشته و بر اساس همین آمار بیشترین شمارگان با 13میلیون و 65هزار و 110 نسخه به موضوع کودک و نوجوان اختصاص دارد.

از نظر تجدید چاپ، آمار نشر کتاب به ما می گوید که در طی شش ماه نخست سال 1394، تعداد 650 عنوان کتاب بیش از یکبار به چاپ رسیده اند که دو کتاب «آن بیست و سه نفر» از انتشارات سوره مهر و «من زنده‌ام: خاطرات دوران اسارت» از نشر یروج با 20 بار تجدید چاپ در صدر کتاب های تجدید چاپی قرار گرفته‌اند.

کتاب های منتشر شده در بازه زمانی مورد بررسی از سوی 3هزار و 584 ناشر انتشار یافته که از این تعداد 366 ناشر ، ناشران موردی و ناشر مولف بوده اند. همچنین تعداد 766 ناشر از ناشران فعال در 6 ماه نخست سال 94 تنها یک عنوان کتاب منتشر کرده اند و فقط 20 ناشر بیشتر از 150 عنوان کتاب داشته اند.

کتاب های منتشر شده در 6 ماه نخست سال 94 توسط 19هزار و 108 مولف تالیف شده که از این تعداد 15هزار و 28 مولف مرد و 4هزار و 80 مولف زن بوده اند. همچنین در همین دوره زمانی تعداد 3هزار و 145 مترجم فعالیت داشته‌اند .

کتابخوانی در ایران و جهان

اعداد و ارقامی که هر سال مسئؤلان از میزان مطالعه در کشور ارائه می کنند هر چند با هم متفاوت است اما در همه این آمار یک محور مشترک وجود دارد و آن هم پایین بودن سرانه مطالعه در ایران است .طبق آمارهای جهانی و بر اساس استانداردهای تعریف شده، آمریکایی ها ۲۰ دقیقه، انگلیسی‌ها۵۵ دقیقه و ژاپنی‌ها ۹۰ دقیقه از وقت خود را در شبانه روز به مطالعه کتاب اختصاص می دهند. بر این اساس آماری که از سرانه مطالعه کتاب در ایران در کنار تمام نوسانات عددی (از ۲ دقیقه به ۱۵ دقیقه و در نهایت به ۱۸ دقیقه رسید) که تا کنون ارائه شده است، نشان می دهد که ایرانیان تقریبا به میزان آمریکایی ها به مطالعه کتاب علاقه‌مند هستند. ژاپن از نظر عادت به کتابخوانی جایگاه نخست را در جهان دارد و ۹۱ درصد مردم این کشور به طور معمول کتاب، روزنامه و مجله می خوانند؛ برای مثال یک ژاپنی در سال حدود ۴۷ کتاب می‌خواند.

گسترش فضای مطالعه در کشور

براساس تحقیقات به عمل آمده کشورهای جهان سوم کمترین سرانه مطالعه را به خود اختصاص می دهند. در این کشورها بیشتر افراد مطالعه نمی کنند و استفاده و ترویج محصولات فرهنگی نهادینه نشده است. یکی از دلایل پایین بودن سرانه مطالعه در این کشورها بی توجهی مسئولان فرهنگی است.

نبود کتابخانه در تمامی مناطق شهری، محلی و البته روستاها، نبود کتاب مناسب، افزایش قیمت سرانه کتاب و استفاده نکردن از زمان و اوقات فراغت از جمله عوامل پایین بودن سرانه مطالعه در کشور ماست

با این حال گسترش فضای مطالعه در مساجد، ایستگاه های مترو، اتوبوس، پارک ها و بوستان ها در رشد مطالعه در کشور مثمرثمر است. بیست و نهمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران که تا چند روز دیگر در شهر آفتاب برگزار خواهد شد بهترین فرصت توجه جدی تر به فرهنگ مطالعه و آشتی با کتابخوانی است.

مشکلات حوزه نشر از نگاه کارشناسان

بررسی مطالعات انجام شده در حوزه نشر و همچنین بررسی اخبار و نظرات صاحب‌نظران در روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها نشان می‌دهد نشر کشور با مشکلات زیادی دست به گریبان است. هر کسی از جایگاهی به صنعت نشر می‌نگرد و منشأ مشکلات و آسیب‌های صنعت نشر را از زاویه‌ای ارزیابی می‌کند که به نوعی به مشکلات حوزه نشر باز میگردد.

حمید محسنی مدیر مسئول مؤسسه انتشاراتی کتابدار: پررنگترین مشکل در حوزه ی چاپ و نشر کتاب در کشور مشکلات مالی است.

محمدرضا بایرامی نویسنده و منتقد ادبی: یکی از مشکلات در حوزه نشر کتاب برخورد سلیقه ای با کتاب است.

حسینی نیک مدیر مسئول انتشارات مجد: نداشتن کتاب خوب را اولین مشکل انتشارات دانست و گفت: کتابهای خوب هیچ گاه مشکل اقتصادی نخواهند داشت زیرا مورد استقبال قرار خواهند گرفت.

راهکارهای حل مشکلات حوزه نشر از نگاه کارشناسان

1- حمید محسنی، مدیر مسئول مؤسسه انتشاراتی کتابدار، درخصوص راهکارهای بهبود وضعیت نشرکشور گفت:

تقویت کتابخانه های عمومی

افزایش شبکه های پخش کتاب و کتابفروشی ها

خصوصی سازی راهکار اصلی حل مشکلات حوزه نشر است.

2- داریوش مطلبی، کارشناس حوزه نشر و معاون سابق فناوری اطلاعات مؤسسه خانه کتاب معتقد است:

تنها راه غلبه بر مشکلات چرخه نشر آگاهی شاغلان این صنعت و مجهز کردن آنها به دانش تخصصی نشر، آگاهی‌های مدیریتی، اقتصادی و فرهنگی است.

ایجاد تسهیلات لازم برای چاپ؛ مانند تهیه کاغذ ارزان، و یا اختصاص دادن برنامه هایی در صدا و سیما که به مباحث ادبی بپردازد، چرا که در حال حاضر ادبیات در صدا و سیما مهجور است.

راهکار رسانه ای در خصوص تقویت جایگاه کتاب در جامعه

شمارگان کتاب و زمانی که صرف مطالعه کتاب می شود از جمله شاخص های توسعه انسانی، فرهنگی و اجتماعی هر جامعه محسوب می شود. در این میان، رسانه ملی با ایفای نقش های اطلاع رسانی، تحلیلی و تبیینی خود در حوزه های مربوط به «کتاب و نشر» می توانند گامی موثر برای ارتقای کمیت و کیفیت این شاخص ها بردارند. در این میان شایسته است رسانه ملی از عملکرد خود در حوزه کتاب و نشر ارزیابی مجددی به عمل آورد و با اجرای برنامه های بیشتر در شبکه های عامه پسند در حوزه کتاب و نشر و معرفی آثار برتر در این حوزه توجه جامعه را هر چه بیشتر به کتاب معطوف کند و از این رهگذر نیز به ترویج و رشد کیفی و کمی آثار رسانه ای در حوزه کتاب و نشر اهتمام بیشتر نشان دهد. در این باره رسانه ملی لازم است توجهی ویژه به کودکان داشته باشد و برنامه های خاصی را برای علاقمند کردن کودکان به مطالعه در دست داشته باشد چرا که در غیر این صورت در بزرگسالی افراد کتابخوانی نخواهیم داشت مشکلی که اکنون گریبانگیرجامعه ما شده است.

نتیجه گیری:

حوزه «کتاب و نشر» در کشور در وضعیتی قرار دارد که می توان از آن به «بحران» یاد کرد. شواهدی نظیر سرانه پایین مطالعه، تعداد نامتناسب کتابخانه های عمومی، شمارگان پایین کتابهای منتشره، تعداد بالای ناشران غیرفعال و... ازجمله نشانه های این بحران اند. با بررسی و تحلیل دیدگاه های موجود علل و عوامل این وضعیت بحرانی را می توان در سه سطح کلان، میانی و خرد تقسیم بندی کرد. در سطح کلان مسائل ساختاری نظیر ضعف فرهنگ کتابخوانی و نهادینه نشدن فرهنگ مکتوب، در سطح میانی مشکلاتی نظیر ضعف قوانین مربوط به تألیف و نشر و نبود سازمان های قدرتمند غیردولتی و واسط و در سطح خرد مشکلات پیشروی مؤلفان، ناشران، کتابفروشان و... ازجمله عوامل مؤثر بر وضعیت مذکوراند. بنابراین در یک نگاه جامع به نظر می رسد به منظور رفع چالش های حوزه نشر و کتاب لازم است دو دسته از سیاست های اقتصادی و سیاست های اجتماعی و فرهنگی در کنار یکدیگر اتخاذ شوند. سیاست های اقتصادی ناظر بر خروج صنعت نشر از رکوداند و سیاست های اجتماعی ـ فرهنگی ناظر بر تقویت و توسعه فرهنگ کتابخوانی اند.

پژوهش خبری// مرتضی رکن آبادی

۹۶/۱۰/۰۴

محمدرضا گلشن زاده

کتابخانه عمومی کربلایی کاظم ساروقی

کتابخانه عمومی کربلایی کاظم ساروقی

مقایسه آمار کتابخوانی در ایران و جهان

مقایسه آمار کتابخوانی در ایران و جهان

نظرات (۰)

ارسال نظر